توکن در حقیقت ارز دیجیتالی میباشد که خودش بلاک چین مستقل در اختیار ندارد. اگر این تعریف برای شما نامفهوم میباشد، نگران نشوید و این مطلب را تا انتها بخوانید. طی این مطلب آغاز با بیانی کاملاً صریح توضیح می‌دهیم که فرق میان کوین و توکن در بازار ارزهای دیجیتال چیست و سپس مزیت‌های ساخت یک توکن به‌جای بلاک چین اختصاصی را بررسی خواهیم کرد. علاوه بر این به شیوه ذخیره‌سازی توکن‌ها در کیف پول‌ها خواهیم پرداخت و در انتها با انواع دسته‌بندی توکن‌ها آشنا خواهیم شد.
توکن چیست و چه فرقی با کوین دارد؟
در بازار رمز ارزها، یک «توکن» (Token) ارز دیجیتالی میباشد که بلاک چین مستقل در اختیار ندارد و روی سایرب شبکه ها نظیر اتریوم جابه‌جا میگردد.
لذا در بازار ارزهای دیجیتال اصلی ترین چیزی که یک توکن را با «کوین» (Coin) متمایز میسازد، داشتن یا نداشتن بلاک چین مستقل خواهد بود. بر اساس این تعریف، یک کوین ارز دیجیتالی میباشد که بلاک چین مستقل خود را در اختیار دارد.
بیت کوین، اتریوم، ریپل، لایت کوین، بیت کوین کش، کاردانو و صدها ارز دیجیتال دیگر که بلاک چین‌های مخصوص خود را دارند در دسته‌بندی کوین‌ها جای خواهند گرفت.
از عظیم ترین توکن‌های بازار هم می‌توان به تتر، چین لینک، دای (Dai)، آوی (Aave)، یرن فایننس (Yearn.Finance) و بت (BAT) اشاره نمود.
نکته جالب این است که ۲,۸۰۰ ارز دیجیتال از ۳,۹۰۰ ارز دیجیتالی که در هنگام نگارش این مطلب در صرافی‌ها معامله میگردند، در واقع توکن میباشند و از بلاک چین‌هایی نظیر اتریوم، بایننس چین (Binance Chain)، ایاس، تزوس و … بهره میبرند. نخستین مرجعی که کوین و توکن را از یکدیگر جدا کرد، وب‌سایت کوین مارکت کپ (Coinmarketcap) بود.
جهت اینکه دریابید یک ارز دیجیتال کوین میباشد یا توکن قادر هستید به صفحه اختصاصی آن در وب‌سایت کوین مارکت کپ مراجعه نمایید.
به خاطر داشته باشید که توضیحات فراهم شده درخصوص تفاوت کوین و توکن، مطابق با ذهنیت موجود در بازار بوده. از نگاه کلی و بسیار دیقیق، هر واحد ارزی مستقل در یک شبکه قادر است توکن در نظر گرفته شود. با این تعریف، اتر، ارز دیجیتال بومی شبکه اتریوم هم یک توکن بشمار میرود، ولی در بازار اتر را یک کوین میدانند.
اغلب توکن‌ها در دنیای ارزهای دیجیتال، «توکن‌های کاربردی» میباشند. این توکن‌ها امکان دریافت کاربرد بخصوصی از یک پروژه را ارائه میدهند که فقط در اکوسیستم مربوط به آن قابل استفاده میباشد.
برای نمونه، اگر پروژه‌ای با این هدف فعالیت خود را شروع نماید که بلیت اتوبوس‌های بین شهری را فقط با توکن‌های بخصوصی بتوان خریداری نمود، در این شرایط کاربرد آن توکن فقط جهت خرید بلیت‌ها خواهد بود و نمی‌توان به‌عنوان نمونه از آن جهت خرید غذا از رستوران بهرمند شد. در ادامه مطلب به شکل مفصل درخصوص انواع توکن‌ها حرف خواهیم زد.
ساخت توکن جهت توسعه‌دهندگان بلاک چینی خیلی راحت‌تر از ایجاد یک بلاک چین و شبکه مستقل میباشد و در بیشتر اوقات پروژه‌ها قادر هستند بدون نیاز به هزینه‌های فراوان جهت طراحی یک بلاک چین، ارز دیجیتال خود را فراهم کنند و به اهداف نخستین خود برسند.
پروژه‌هایی که قصد توسعه یک بلاک چین را در سر دارند، اغلب در شروع از یک بلاک چین واسطه جهت خود توکن ایجاد نموده و پیش‌فروش یا همان عرضه اولیه سکه (ICO) برگزار خواهند کرد و در ازای پول ملی یا ارزهای دیجیتال دیگر توکن‌های خود را قبل از راه‌اندازی پروژه به فروش می‌رسانند. ارزش این توکن‌ها رابطه مستقیمی با شرایط پروژه و حرکت آن در راه رسیدن به اهدافش خواهد داشت.
در ضمن، بعضی توکن‌ها بعد از اینکه به اندازه کافی توسعه پیدا کردند، به‌دنبال ساخت بلاک چین اختصاصی خودشان می‌روند و به کوین تبدیل میگردند.
در شرایطی که کوین‌ها هر کدام قادر هستند کیف پول اختصاصی خود را در اختیار داشته باشند، توکن‌ها روی کیف پولهای بلاک چینِ میزبان ذخیره میگردند. به‌عنوان نمونه، تمام توکن‌های بر پایه اتریوم، روی کیف پول‌ها و آدرس‌های اتریوم ذخیره میگردند، ولی قادر نیستید بیت کوین را روی آدرس اتریوم ذخیره نمایید، چون یک کوین است. در ادامه درخصوص کیف پولهای توکن‌ها بیشتر خواهید خواند.
توکن‌ها چگونه ساخته میشوند؟
روی هر پلتفرم بلاک چینی که از قراردادهای هوشمند و زبان‌های برنامه‌نویسی سطح بالا بهره میبرد، می‌توان توکن بوجود آورد. اتریوم در حال حاضر میزبان بیشتر از ۸۰٪ توکن‌های بازار میباشد و بعد از آن بایننس چین (Binance chain)، ایاس، کازماس، تزوس و ترون در رتبه های بعدی قرار گرفته اند.
به عبارت دیگر، توسعه‌دهندگان جهت ایجاد یک توکن باید با بهره از زبان‌های برنامه‌نویسی و استانداردهای ایجاد توکن که بوسیله تیم یک بلاک چین فراهم میگردد، قرارداد هوشمند توکن خود را ایجاد نمایند و با بهره از ابزارهای موجود، آن در بلاک چین پیاده‌سازی کنند. برای نمونه، زبان برنامه‌نویسی ساخت توکن (قرارداد هوشمند) در اتریوم سالیدیتی میباشد و استاندارد اصلی اتریوم جهت ایجاد توکن ERC-20 است.
ساخت توکن به‌خودیِ خود در کمتر از یک ساعت و با هزینه بسیار اندک (کارمزدهای شبکه) صورت میگیرد، ولی فراموش نکنید صرفاً ساخت یک توکن قادر نیست ارزشمند بودن آن را تضمین نماید.
متأسفانه آسان‌بودن ساخت توکن‌های بی‌ارزش و فاقد کاربرد، بستری جهت کلاهبرداری هم محیا نموده و بعضی اوقات کلاهبرداران تلاش میکنند توکن‌هایی که هیچ ارزشی ندارند را در مقابل پولهای حقیقی مبادله نمایند.
جهت اینکه یک توکن قادر باشد ارزش جذب کند و مقبولیت برای خود فراهم کند، باید در یک پروژه کاربردی دخالت داشته باشد و در صرافی‌های معتبر لیست شود که به هیچ وجه کار آسانی نخواهد بود.
بدون اغراق می‌توان گفت بیشتر از ۹۰٪ توکن‌های بازار هدف و کاربرد بخصوصی را دنبال نمیکنند و صرفاً جهت پرکردن جیب توسعه‌دهندگان عرضه گردیده اند.
در سال ۲۰۱۷ که به «جنون ICOها» معروف میباشد، پروژه‌های کلاهبرداری فراوانی با وعده‌های عجیب‌وغریب وارد میدان شدند و هر یک با پیش‌فروش (ICO) توکن‌های خود به سرمایه‌گذاران ناآگاه چند میلیون دلار پول پول بدست آوردند. در سال ۲۰۱۸ با ترکیدن حباب بازار، تمام آن توکن‌ها به دست فراموشی سپرده شدند و هرگز موفق نشدند حتی به قیمت نخستین خود دست پیدا کنند.
چرا توکن؟
صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان اصلی ترین مزیت ساخت توکن به‌جای یک بلاک چین جداگانه میباشد. اغلب پروژه‌هایی که قصد دارند کار روی شبکه و بلاک چین خود را شروع کند، در آغاز بودجه و سرمایه کافی در دست ندارند و با توجه به گسترش سریع حوزه ارزهای دیجیتال از لحاظ زمان‌بندی هم با مشکلات متعددی مواجه میشوند.
این پروژه‌ها قادر هستنئد در آغاز خیلی سریع توکن خود را روی یک بلاک چین دیگر نظیر اتریوم پیاده‌سازی نمایند و با جذب سرمایه خصوصی یا عمومی و اضافه‌کردن آن به صرافی‌ها، به سرمایه و زمان‌بندی موردنظر خود دست یابند، شبکه اصلی خود را راه‌اندازی نمایند و سپس توکن‌ها را به بلاک چین اختصاصی خودشان بفرستند. برای مثال ، واحدهای ارزی ترون (TRX) در آغاز به شکل توکن اتریومی عرضه شدند و سپس از توسعه بلاک چین ترون، به شبکه اصلی منتقل شدند.
در خیلی از موارد هم اصلاً نیاز به ساخت بلاک چین خصوصی برای یک پروژه حساس نمیباشد و پروژه قادر است از امنیت بالای بلاک چین میزبان بیشترین استفاده را ببرد. به‌عنوان مثال ، پروژه چین لینک اکنون به‌خوبی کار می‌کند و با تیم‌های بزرگی قرارداد همکاری امضا کرده است، ولی توکن بومی آن یعنی لینک (Link) که در زمان نگارش این مطلب از نظر ارزش بازار در رتبه ۵ بازار قرار دارد، روی اتریوم فعالیت می‌کند.
با توجه به حساسیت پروژه چین لینک، تعداد زیاد ماینرهای اتریوم و امنیت بالای این شبکه برای این پروژه اطمینان‌خاطر به همراه می‌آورد. پروژه بزرگ دیگری که از بلاک چین اتریوم بهره میبرد، تتر است. این استیبل کوین که برای حفاظت از سرمایه‌گذاران در برابر نوسانات ساخته شده است و قیمت آن با توجه به داشتن پشتوانه دلاری، همیشه یک دلار است، توکن‌های خود (USDT) را روی چندین بلاک چین امن فراهم کرده است و نیازی به ایجاد بلاک چین اختصاصی نمی‌بیند.
کیف پولهای توکن‌ها
هر توکن می‌تواند روی تمام کیف پول‌ها و آدرس‌های بلاک چین میزبان ذخیره و منتقل شود. برای مثال، یک توکن اتریومی مانند چین لینک یا تتر را می‌توانید روی کیف پول و آدرس‌های اتریوم ذخیره کنید. به‌بیان ساده، با داشتن یک کیف پول و یک آدرس اتریوم می‌توانید تمام توکن‌های مبتنی بر آن را ذخیره کنید. تتر می‌خواهید؟ آدرس کیف پول اتریوم خود را بدهید. چین لینک می‌خواهید؟ بازهم آدرس کیف پول اتریوم خود را بدهید.
در مورد بلاک چین‌های دیگر مانند ترون، بایننس چین، ایاس، تزوس و … هم به همین صورت توکن‌ها روی کیف پولهای هر کوین ذخیره میشوند. البته در بلاک چین‌های جدید مانند پولکادات، اولنچ و … این امکان وجود دارد که توکن‌ها روی کیف پولهای اختصاصی با آدرس‌های متفاوت هم ذخیره شوند.
انواع توکن
توکن‌ها را از لحاظ نوع می‌توان به چندین دسته متفاوت تقسیم کرد. طبقه‌بندی توکن‌ها مانند طبقه‌بندی هر چیز دیگری نسبی و وابسته به اشخاص میباشد و هرکس قادر است آنها را از جنبه‌های مختلف تقسیم‌بندی نماید. با این وجود ، در بین اغلب اعضای جامعه ارزهای دیجیتال توکن‌ها در ابتدا به دو دسته کلی مثلی (Fungible) و غیرمثلی (Non-fungible) تقسیم میشوند و سپس در هر کدام از این دسته‌ها می‌توان دوباره طبقه‌بندی انجام داد.
تفاوت توکن غیرمثلی و مثلی
قبل از اینکه توضیح بدهیم یک توکن غیرمثلی چیست، لازم است یک قدم عقب‌تر برویم و تفاوت مثلی‌بودن یا تعویض‌پذیر بودن با غیرمثلی بودن یا غیرقابل تعویض بودن را بدانیم.
در اقتصاد، یک کالا (یا پول) در صورتی مثلی یا تعویض‌پذیر (Fungible) تلقی می‌شود که واحدهای آن با یکدیگر قابل‌تعویض باشند و نتوان هیچ‌کدام از آنها را کم‌ارزش‌تر یا با ارزش‌تر از دیگری دانست.
به‌عنوان مثال، بیت کوین، دلار، ریال و به‌طور کلی اسکناس‌ها در دسته دارایی‌های مثلی قرار دارند. یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی نسبت به یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی دیگر از نظر ارزش کاملاً برابر است و هر دو می‌توانند با یکدیگر تعویض شوند و مقدار کالای یکسانی را خریداری کنند. زمانی که یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی به دوست خود قرض می‌دهید، انتظار ندارید که بعداً دقیقاً همان اسکناس را پس بگیرید.
در مقابلِ دارایی‌های مثلی، چیزهای غیرمثلی (Non-fungible) قرار دارند که دورتادور ما را فرا گرفته‌اند. به‌طور کلی می‌توان گفت هر چیزی که ابزار مبادله نباشد، غیرمثلی است.
مثلاً لپ‌تاپ شما، تلفن همراه شما و خودروی شما اقلام غیرمثلی هستند. اگر خودروی خود را به دوستتان قرض بدهید تا به مسافرت برود، انتظار دارید دقیقاً همان خودرو را پس بگیرید نه یک خودروی دیگر. برای درک بهتر، بلیط بازی پرسپولیس و استقلال هم غیرمثلی است.
یک نمونه دیگر: تابلوی «مونالیزا»، شاهکار لئوناردو داوینچی، کاملاً غیرمثلی است. آیا کسی می‌تواند این اثر تاریخی را با یک تابلوی معمولی مبادله کند، با این فکر که هر دوی آنها تابلوی نقاشی هستند؟
حالا به سراغ تعریف توکن غیرمثلی برویم:
یک توکن غیرمثلی یا NFT، یک دارایی دیجیتال است که کمیاب و منحصربه‌فرد بوده و روی بلاک چین ذخیره و جابه‌جا می‌شود. آیتم‌‌های بازی‌های کامپیوتری، اقلام کلکسیونی، آثار هنری دیجیتال، بلیط رویدادهای مختلف، نام دامنه‌ها، یک خانه که به‌صورت توکن درآمده و … در دسته توکن‌های غیرمثلی جای می‌گیرند.
در حال حاضر ۹۹٪ توکن‌های بازار، مانند تتر، چین لینک و … مثلی هستند و همه واحدهای آنها از نظر ارزش مشابه و قابل‌تعویض هستند، اما حوزه NFT روزبه‌روز در حال گسترش است و احتمالاً در آینده توکن‌های غیرمثلی بخش بزرگتری از بازار را به خود اختصاص دهند.
با توجه به این موضوع که هنوز توکن‌های غیرمثلی نتوانسته‌اند بخش قابل‌توجهی از بازار را تصاحب کنند، در ادامه فقط سه مورد از مهم‌ترین انواع توکن‌های مثلی را مرور می‌کنیم.
سه دسته‌بندی اصلی در توکن‌های مثلی عبارت‌اند از:
توکن کاربردی
توکن کاربردی (Utility Token) ارز دیجیتالی است که از آن برای پرداخت هزینه‌ها و خرید کالا و خدمات در یک یا چند پروژه خاص استفاده می‌شود. امروزه اغلب توکن‌های موجود در بازار توکن‌های کاربردی هستند. مثلاً توکن لینک (Link) یک توکن کاربردی است که افراد می‌توانند با آن هزینه خدمات پلتفرم چین لینک را پرداخت کنند.
ارزش این توکن‌ها فقط با عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و هیچ پشتوانه‌ای برای آنها تعریف نشده است. همچنین ارزش این توکن‌ها به‌طور مستقیم هیچ ارتباطی با ارزش یا سرمایه‌های شرکت توسعه‌دهنده ندارد.
توکن اوراق بهادار
توکن اوراق بهادار (Security Token) ارز دیجیتالی است که دارنده آن صاحب بخشی از یک دارایی، شرکت یا سود یک فعالیت خاص خواهد بود. به‌عنوان مثال، زمانی که یک خانه یا یک شرکت تبدیل به هزاران توکن شود و مانند سهام میان سرمایه‌گذاران توزیع شود، آن توکن یک توکن اوراق بهادار به شمار میرود.
اوراق بهادار به هر دارایی قابل‌‌معامله گفته می‌شود که در نهادهای قانونی ثبت شده باشد و یک سرمایه‌گذار بتواند با داشتن آن در یک فعالیت مالی مشارکت کند. سهام و اوراق قرضه، از مهم‌ترین اوراق بهادار به شمار می‌روند.
اصطلاح توکن اوراق بهادار در سال ۲۰۱۸ بین فعالان مطرح شد، زمانی که برخی از نهادهای قانون‌گذار در سراسر جهان – از جمله کمیسیون بورس آمریکا (SEC) – اعلام کردند برخی از ارزهای دیجیتال در حقیقت اوراق بهادار هستند و باید از نظر قانونی ثبت شوند. اینکه یک توکن اوراق بهادار است یا نه را نهاد قانون‌گذار کشور مشخص می‌کند. مثلاً در آمریکا، کمیسیون بورس آمریکا از طریق آزمایش هاوی مشخص می‌کند که یک دارایی اوراق بهادار است یا خیر. طبق تست هاوی، هر دارایی که شرایط زیر را داشته باشد، اوراق بهادار است:
- یک سرمایه‌گذاری مالی باشد.
- در آن انتظار سود تعریف شده باشد.
- در یک شرکت ثبت شود.
- این سود باید از فعالیت یک شخص ثالث به دست آید.
مزیت توکن‌های اوراق بهادار نسبت به اوراق بهادار سنتی این است که با استفاده از فناوری بلاک چین، سرمایه‌گذار می‌تواند به‌جای استفاده از کارگزاری‌ها، توکن خود را روی کیف پول شخصی ذخیره کند و در زمان معامله به‌راحتی آن را انتقال دهد. همچنین این نوع توکن در مراجع قانونی ثبت می‌شود و این موضوع ریسک کلاهبرداری را کاهش می‌دهد.
توکن حاکمیتی (گاورننس)
توکن حاکمیتی یا گاورننس (Governance) ارز دیجیتالی است که دارنده آن می‌تواند با آن در تصمیم‌گیری‌ها و رأی‌گیری‌ها برای آینده یک سیستم یا شبکه نقش داشته باشد. به‌عنوان نمونه، توکن یونی سواپ (Uniswap) یک توکن حاکمیتی است که دارنده آن می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مهم این صرافی غیرمتمرکز حق رأی داشته باشد.
توکن‌های حاکمیتی اغلب اوقات در طبقه توکن‌های کاربردی جای می‌گیرند و این یعنی یک توکن حاکمیتی می‌تواند توکن کاربردی هم باشد.
جمع‌بندی
در این مقاله به هر آنچه که نیاز بود درباره توکن در حوزه ارزهای دیجیتال و تفاوت آن با کوین بدانید اشاره کردیم. تمام مطالب این مقاله را می‌توان در سه پاراگراف زیر خلاصه کرد:
- در بازار ارزهای دیجیتال، توکن ارز دیجیتالی است که بلاک چین مستقل خود را ندارد و در بلاک چین و کیف پولهای یک بلاک چین میزبان ذخیره می‌شود، اما به‌طور کلی می‌توان برای اشاره به هر واحد ارزی در یک شبکه بلاک چینی از عبارت توکن استفاده کرد.
- توکن‌ها با استفاده از قراردادهای هوشمند و کدهای برنامه‌نویسی ایجاد میشوند و دو مزیت اصلی استفاده از آنها به‌جای ایجاد یک بلاک چین اختصاصی، صرفه‌جویی در وقت و هزینه است.
- توکن‌ها از نظر نوع می‌توانند در ده‌ها دسته‌بندی جای بگیرند، اما در میان اغلب فعالان این حوزه، در حال حاضر آنها به سه نوع توکن‌های کاربردی، اوراق بهادار و حاکمیتی طبقه‌بندی میشوند.
