AMM چیست؟ طی این مقاله به مفهوم بازار ساز خودکار یا Automated Market Maker در ارزهای دیجیتال و به شکل خاص زمینه دیفای و شیوه کارکرد آن خواهیم پرداخت.
بکارگیری بازار ساز خودکار موجب افزایش چشم گیر کاربرد زمینه امور مالی غیر متمرکز یا DeFi میگردد. تا قبل از ساخت AMM ها، صرافی‌های غیر متمرکز (DEX) مثل لوپرینگ (Loopring)، مانند همتایان متمرکز خود مثل صرافی بایننس، از دفتر سفارشات یا Order Book بهره میگرفتند. ولی حالا خیلی از DEX ها مثل کرو (Curve)، بلنسر (Balancer) و یونی سواپ (Uniswap)، از Automated Market Maker استفاده میکردند. در این مطلب، با شیوه کارکرد بازارساز خودکار و مزایا و معایب آن آشنا خواهیم شد.
مقدمه
شما قادر هستید یک بازار ساز خودکار (Automated Market Maker) که به اختصار آن را AMM مینامیم، به عنوان یک ربات فرض نمایید که همواره قیمت میان دو دارایی را برای شما اعلام خواهد کرد. بعضی مثل یونی سواپ از فرمول‌های ساده استفاده میکنند، در حالی که کرو، بلنسر و دیگر پروتکل‌ها از فرمول‌های دشوارتر استفاده میکنند.
نه تنها قادرید با بهره از بازار ساز خودکار بدون نیاز به اعتماد به طرف مقابل ترید نمایید، بلکه قادر هستید به تامین‌کننده نقدینگی (Liquidity Provider) در یک استخر لیکوئیدیتی (Liquidity Pool) تبدیل گردید. این موضوع اساسا به هر فردی اجازه میدهد تا در صرافی به یک سازنده بازار یا مارکت میکر (Market Maker) تبدیل گردد و بخاطر تامین نقدینگی کارمزد دریافت کند.
بازار ساز خودکار به سبب ساده و آسان بودن بهره از آن، در فضای دیفای جای خود را باز نموده است. غیر متمرکز ساختن بازار به این شیوه ، چشم انداز دنیای ارزهای رمزنگاری شده میباشد.
سیستم مالی غیرمتمرکز (DeFi) در اتریوم و سایر پلتفرم‌های قرارداد هوشمند مانند اسمارت چین بایننس (Binance Smart Chain)، افزایش چشمگیری کرده است. ییلد فارمینگ به شیوه ای محبوب جهت توزیع توکن تبدیل شده؛ توکن BTC در اتریوم در حال افزایش بوده و حجم وام‌های فلش (Flash Loans) یا همان وام‌های بدون نیاز به وثیقه، به مقدار قابل توجهی بالا رفته است.
در همین حال، پروتکل‌های بازار ساز خودکار مثل یونی سواپ به طور منظم شاهد حجم‌های بالای قابل رقابت با صرافی‌های سنتی، نقدینگی بالا و افزایش تعداد کاربران هستند. اما این صرافی‌ها چگونه کار میکنند؟ چرا راه‌اندازی چنین بازاری بسیار سریع و آسان است؟ آیا بازارساز خودکار واقعا می‌تواند با صرافی‌های سنتی بر پایه دفتر سفارشات رقابت کند؟ در ادامه سعی می‌کنیم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم.
AMM چیست؟
بازار ساز خودکار (AMM) نوعی پروتکل صرافی غیر متمرکز (DEX) بوده که جهت قیمت‌گذاری دارایی‌ها به یک فرمول ریاضی متکی میباشد. دارایی‌ها به جای بهره از دفتر سفارش مثل صرافی‌های سنتی و متمرکز، بر اساس یک الگوریتم قیمت‌گذاری میگردند.
فرمول بازار ساز خودکار قادر است در هر پروتکلی متفاوت باشد. به عنوان نمونه ، یونی‌سواپ از یک معادله ساده x * y = k پیروی می کند، در این معادله K یک ثابت میباشد. در یک موقعیت فرضی، فرض کنید استخری دارای 50 واحد ETH و 10،000 واحد USDT باشد. در این معادله، K را معادل کل تترهای استخر یعنی 10,000 و x را معادل مقدار اتریوم‌ها یعنی 50 در نظر بگیرید. در این صورت Y قیمت اتریوم خواهد بود.
در این حالت برای بدست آوردن نرخ اتر کافیست ثابت K را به مقدار اتریوم موجود (x) تقسیم نماییم. بدین شکل 10000/50=200. اگر فردی اقدام به خرید اتریوم نماید، اتریوم موجود نسبت به دلار کم میشود و در حقیقت قیمت دلاری ETH رشد پیدا می‌کند.
تصور کنید دو اتر با قیمت 200 دلار خریداری میشود. این خرید، اتریوم‌های موجود را به 48 واحد تبدیل می‌کند و مقدار ارزش آن را تغییر می دهد. از آنجایی که مقدار K در اینجا یک ثابت است، برای یکسان بودن دو طرف فرمول، قیمت اتریوم باید تغییر کند و قیمت جدید اینگونه محاسبه میشود: 10،000/48 = 208 دلار.
دیگر بازارسازهای خودکار، با توجه به موارد استفاده خاصی که هدف قرار میگیرند، فرمول‌های دیگری را بکار میگیرند. شباهت میان همه آنها این میباشد که آنها قیمت‌ها را به شکل الگوریتمی تعیین مینماید. اگر حالا کمی این موضوع گیج کننده میباشد، نگران نباشید. امیدواریم که در انتهای مطلب به جمع‌بندی مناسبی برسیم.
بازارسازی سنتی اغلب بوسیله شرکت‌هایی با منابع گسترده و استراتژی‌های پیچیده صورت میگیرد. سازندگان بازار به شما کمک خواهند کرد تا در دفتر سفارشات صرافی، قیمت مناسب و قیمت پیشنهادات خرید و فروش نزدیکی را بدست آورید. بازار ساز خودکار این فرآیند را غیر متمرکز خواهد کرد و در حقیقت هر فردی قادر است از طریق بلاک چین یک بازار (استخر نقدینگی) ایجاد نماید.
بازار ساز خودکار چگونه فعالیت می‌کند؟
یک بازار ساز خودکار از این حیث که جفت ارز برای معامله وجود دارد، به عنوان مثال ETH/DAI، مشابه معامله بر اساس دفتر سفارش است. با این حال، برای انجام معامله نیازی به تریدر دیگری در طرف مقابل نیست. در عوض، شما با یک قرارداد هوشمند ارتباط برقرار می‌کنید که برای شما بازارسازی می‌کند.
در یک صرافی غیر متمرکز مبتنی بر دفتر سفارشات مانند Binance DEX، معاملات مستقیما بین والت‌های کاربر انجام میشود. اگر BNB را با BUSD در Binance DEX می‌فروشید، شخص دیگری در آن طرف معامله BNB را با BUSD خود خریداری می‌کند. ما می توانیم این را معامله همتا به همتا (P2P) بنامیم.
در مقابل، شما می توانید بازار ساز خودکار را به عنوان همتا به قرارداد (P2C) تصور کنید. در این صورت دیگر نیازی به طرفین و شناخت آنها نیست، زیرا معاملات بین کاربران و قراردادها اتفاق می‌افتد. از آنجایی که هیچ دفتر سفارشی وجود ندارد، هیچ نوع سفارشی در بازارساز خودکار نیز وجود نخواهد داشت. بنابراین تعیین قیمت توسط کاربر انجام نمی‌شود و به جای آن، فرمول قیمت را تعیین می‌کند. اگرچه شایان ذکر است که برخی از طرح‌های بازار ساز خودکار در آینده ممکن است این محدودیت را از میان بردارند.
اگرچه در بازار ساز خودکار نیازی به وجود طرف معامله نداریم، اما هنوز نیازمند کسی هستیم که بازارسازی کند. نقدینگی در قرارداد هوشمند باید توسط کاربرانی ارائه شود که آنها را تامین‌کنندگان نقدینگی (LP) مینامیم.
استخر نقدینگی در بازار ساز خودکار چیست؟
تامین‌کنندگان نقدینگی (LP)، بودجه‌ای را به استخر نقدینگی اضافه مینماید. شما قادرید یک استخر لیکوییدیتی را به عنوان انبوهی از وجوه در نظر گرفته که تریدرها قادر هستند با آن معامله نمایند. در ازای تامین نقدینگی پروتکل، LPها از معاملات صورت گرفته در استخر کارمزد دریافت میکنند. در خصوص یونی سواپ، تامین‌کنندگان نقدینگی میبایست معادل دو توکن – مثلاً 50 درصد ETH و 50 درصد DAI – به استخر ETH/DAI واریز نمایند.
لذا چه فردی قادر سات یک بازار ساز باشد؟ در حقیقت ، افزودن وجوه به صندوق نقدینگی کاملا ساده است و دریافتی‌ها بوسیله پروتکل تعیین میگردد. به عنوان نمونه ، ورژن 2 یونی سواپ از معامله‌گران 0.03 درصد کارمزد دریافت خواه دکرد که مستقیماً به تامین‌کنندگان نقدینگی می‌رسد. سایر پروتکل‌ها امکان دارد کارمزد بیشتری را دریافت نموده تا تامین‌کنندگان لیکوئیدیتی بیشتری را به استخر خود جذب نمایند.
چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟ به سبب شیوه کار بازار ساز خودکار ، هرچه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، امکان اسلیپج (Slipage) سفارشات بزرگتر کمتر خواهد شد. اجازه دهید با مثالی مفهوم را تشریح کنیم. یک استخر آب را فرض کنید، هر چقدر استخر بزرگتر باشد، جهت اینکه سطح آب را به مقدار مشخصی بالا آوریم، به جسمی با حجم بیشتر نیاز خواهیم داشت. در این نمونه ، نقدینگی موجود مثل آب استخر و جسم خارجی مثل سفارش تازه میباشد. در نتیجه به هر مقدار نقدینگی استخر بیشتر باشد، سفارشات در تناسب فرمول قیمت‌گذاری بازار ساز خودکار مربوط به آن استخر نقدینگی، تغییر کمتری ایجاد خواهند کرد. این حجم بالا خود نیز مشوقی جهت ورود نقدینگی بیشتر و بیشتر میباشد.
مشکلات اسلیپج با طرح‌های متنوع بازار ساز خودکار متفاوت خواهد بود، ولی ذکر یک نکته ضروری میباشد. به خاطر داشته باشید، قیمت‌گذاری بوسیله یک الگوریتم تعیین میگردد. به شیوه ای ساده، مقدار تغییر بین توکن‌های موجود در استخر نقدینگی، بعد از معامله تعیین میگردد. اگر نسبت با اختلاف زیادی تغییر کند، میزان زیادی اسلیپج اتفاق خواهد افتاد.
جهت اینکه این موضوع شفاف گردد، فرض کنید بخواهید تمام ETH موجود در استخر ETH/DAI را از طریق یونی سواپ خریداری نمایید. خب، شما قادر نیستید ! جهت هر اتر اضافی، باید به شکل نمایی مبلغ بالاتر و بالاتری بپردازید، حتی اگر این مبلغ را بپذیرید، هنوز هم هرگز قادر نیستید همه اتریوم‌های استخر را خریداری نمایید . چرا؟ به سبب فرمول x * y = k. اگر x یا y صفر باشد، به این معنی است که ETH یا DAI در استخر صفر میباشد و معادله دیگر معنی ندارد.
ولی این تمام داستان بازار ساز خودکار و استخرهای نقدینگی نمیباشد. در زمان تأمین نقدینگی به AMM ها، باید نکته دیگری را نیز به خاطر داشته باشید– ضرر ناپایدار.
ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) چیست؟
ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss هنگامی رخ میدهد که بعد از واریز نقدینگی به یک استخر، با گذشت زمان نسبت قیمت توکن‌های سپرده شده تغییر نماید. هرچه تغییر بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار نیز بزرگتر میباشد. به همین سبب است که بازار ساز خودکار با جفت‌های توکن که دارای ارزش مشابه میباشند، مثل استیبل کوین‌ها یا توکن‌های بر پایه شبکه اتریوم، بهترین عملکرد را خواهند داشت. اگر نسبت قیمت توکن‌ها در ناحیه تقریبا کوچکی باقی بماند، ضرر ناپایدار نیز ناچیز میباشد.
از سوی دیگر، چنانچه نسبت تغییرات قیمت توکن‌های سپرده شده زیاد باشد، امکان دارد تامین‌کنندگان نقدینگی به جای افزودن وجوه به یک استخر، ترجیح دهند دارای‌هایشان را نزد خود نگه دارند. با این وجود، استخرهای یونی سواپ مثل ETH/DAI که کاملا در معرض ضرر ناپایدار قرار گرفته اند، به لطف کارمزدهای معاملاتی که به تامین‌کنندگان لیکوئیدیتی مربوط است، سودآور بوده‌اند.
با این تفاسیر، ضرر ناپایدار نام‌گذاری مناسبی برای این پدیده نخواهد بود. ناپایداری تصور می‌کند اگر دارایی‌ها به قیمت‌هایی که در آغاز واریز شده‌اند برگردند، ضررها کمتر خواهد شد. با این وجود، اگر وجوه خود را با نسبت قیمتی متفاوت از قیمت زمان سپرده‌گذاری خود برداشت نمایید، ضررهای آن دیگر دائمی میباشد. در بعضی موارد، کارمزدهای معاملاتی امکان دارد ضررها را کمتر کند، ولی هنوز هم در نظر گرفتن خطرات دارای اهمیت میباشد. زمان واریز وجه به یک بازار ساز خودکار ، مراقب باشید و اطمینان حاصل کنید که پیامدهای ضرر ناپایدار را درک خواهید کرد.
جمع‌بندی
بازار ساز خودکار جزء اولیه و اصلی فضای دیفای میباشد. این پروتکل‌ها اساسا هرفردی را قادر می‌سازند تا بازارها را به شکل یکپارچه و کارآمد بوجود بیاورند. در حالی که AMM ها در مقایسه با صرافی‌های دارای دفتر سفارشات محدودیت‌های خود را در اختیار دارند، ولی نوآوری کلی آنها در دنیای ارزهای دیجیتال بسیار با ارزش میباشد.
بازارسازهای خودکار هنوز در مراحل آغازین خود میباشند. AMM هایی که اکنون مثل یونی سواپ و کرو می‌شناسیم و از آنها بهرمند میشویم، به لحاظ طراحی زیبا، ولی از نظر قابلیت ها کاملا محدود میباشند. احتمالاً خیلی از طرح‌های نوآورانه بازار ساز خودکار در آینده به وجود خواهند آمد. این موضوع باید منجر به کم شدن کارمزدها، اصطکاک کمتر و در پایان نقدینگی بهتر برای هر کاربر دیفای گردد.
