اقتصاد و فناوری پس از کرونا

در حال حاضر تقریبا اغلب جوامع جهان درگیر پیامدهای شیوع ویروس کرونا میباشند و شاهد بسته شدن نهادها و سازمان‌‌های متنوع و سقوط بازارهای جهانی میباشیم. سوالی که در این وضعیت پیش می‌‌آید این است که آیا پس از پایان یافتن دوره شیوع این ویروس شاهد معمولی شدن وضعیت خواهیم بود؟ چه شرکت‌‌ها و فناوری‌‌هایی قادرند بیشترین سود را از وضعیت حاکم به دست بیاورند؟ گسترش این بیماری از نظر اقتصادی و فناوری چه پیامدهایی خواهد داشت و جهان را با چه موقعیت هایی و چالش‌‌هایی رو به رو خواهد کرد؟

شرایط کنونی به هیچ عنوان شوخی‌‌بردار نیست و نباید تسلیم گشت. همچنین زمان بهانه‌‌گیری نمیباشد. اکنون زمان آن است که از تمام توان خود استفاده نماییم.

دکتر تدروس ادهانوم گبریسوس (Tedros Adhanom Ghebreyesus)، مدیر عمومی سازمان بهداشت جهانی، چنین عقیده ای ندارد. او این سخنان را در کنفرانسی مطبوعاتی در خصوص بیماری کووید-۱۹ در تاریخ ۵ مارس ۲۰۲۰ به زبان راند تا دولت‌‌ها و سازمان‌‌های بهداشت عمومی را تشویق به مبارزه بر علیه ویروس کرونا نماید.

وی بر این باور است که فقط یک رویکرد تعاملی و جمعی قادر است در جلوگیری از گسترش این ویروس به ما کمک نماید.

به گفته وی،

همه با هم در این شرایط قرار داریم و تنها با کمک یکدیگر قادر هستیم جان یکدیگر را نجات دهیم.

فارغ از اینکه چه عقیده ای در خصوص سازمان بهداشت جهانی یا سخنان مدیر عمومی آن دارید، باید قبول کنید که وی در خصوص یک چیز حق دارد: هنوز هم توافق جامعی در خصوص شیوه واکنش به این بیماری در دسترس نمیباشد.

هنگامی که حرف ویروس کرونا به میان می‌‌آید، دولت‌‌ها هماهنگی زیادی با یکدیگر ندارند. معیارهای متفاوتی در کشورها در حال پیاده سازی میباشد. آنها از راه‌‌های مختلف جهت شمارش و گزارش موارد ابتلا به این بیماری و همچنین آزمایش آن بهره میگیرند و توصیه‌‌های مختلفی را برای اوقاتی ارائه داده‌‌اند که سرما خورده‌‌ایم یا تب داریم.

اضطراری بودن ئضعیت یکی از عواملی میباشد که قادر است تفاوت‌‌های ذکر شده را شرح دهد. مناطقی که با شیوع ویروس کرونا در حال جدال میباشند یا از منبع شیوع آن اطلاع ندارند اغلب معیارهای سفت و سخت‌‌تری را به کار گرفته اند که در میان آنها می‌‌توان به تعطیلی مدارس و لغو شدن رویدادهای بزرگ اشاره نمود.

ولی این فرق ها قادرند در نتیجه دلایل سیاسی هم باشند. دولت‌‌ها امکان دارد تصمیم‌‌ بگیرند تهدید ویروس کرونا را کم‌‌اهمیت جلوه داده یا اینکه تعداد افراد مبتلا را کمتر از اندازه حقیقی گزارش دهند تا (در چنین وضعیت پر فراز و نشیبی) به عنوان یک معضل جهانی به آن پرداخته نشود.

همچنین تفاوت‌‌های فرهنگی را نمیشود مربوط ندانست. سنت‌‌های کهن در محل کار امکان دارد موجب پنهان کردن بیماری بوسیله افراد شوند. این امر به خصوص در کشورهایی رویت میشود که مرخصی‌‌های روزانه چندان مورد مزاج کارفرماها نمیباشد.

نبود هاهنگی موجب میگردد که فهمیدن حقیقت موجود بیش از پیش دشوار شود.

حقایق نامعلوم در خصوص ویروس کرونا موجب ایجاد ترس و وحشت در بازار خواهد شد. سرمایه‌‌گذاران قادر نیستند به صحت در خصوص تاثیرات اقتصادی این بیماری همه‌‌گیر تفکر داشته باشند.

سازمان‌‌های خصوصی نیز با این وضعیت دست و پنجه نرم‌‌ می‌‌کنند. این سازمان‌‌ها به جهت مقابله با این وضعیت باید چه کاری انجام دهند؟ شرکت‌‌ها و سازمان‌‌ها به تدریج ممنوعیت‌‌هایی را در خصوص رفت و آمد برپا میکنند. در اینجا نیز می‌‌توان نبود هماهنگی را به وضوح مشاهده نمود. یکی از دوستان من به سبب گذران چند روز در ایتالیا خودش را قرنطینه نموده است. از طرفی دیگر، همسرش باید هر روز به اداره خودش برود. کارفرمای او فقط در وضعیتی به آنها اجازه ماندن در خانه را خواهد داد که تب داشته باشند.

تمامی این واکنش‌‌ها و عقیده های متفاوت تاثیری منفی با خود به همراه خواهند داشت.

از طرفی دیگر مردم بر این باورند که برخی از کشورها و شرکت‌‌ها بیش از اندازه واکنش نشان داده‌‌اند. همچنین روز به روز داستان‌‌های زیادتری در خصوص عمدی بودن شیوع ویروس کرونا به گوشمان میخورد. از طرفی دیگر، ترس از قرنطینه موجب شده است که عده فراوانی روی به انبار کردن و خریداری مواد خوراکی و بهداشتی بیاورند. تا چنوقت پیش نیز شاهد کمبود ماسک بودیم و در حال حاضر در برخی کشورها دستمال کاغذی، شوینده دست، پاستا یا برنج جزو موادی کمیاب محسوب میشوند.

ولی در یک خصوص توافق وجود دارد: از این وضعیت عبور خواهیم کرد.

به نظر می‌‌رسد که همه این را قبول دارند که قادر خواهیم بود این بیماری فراگیر را با موفقیت شکست دهیم.

تعداد موارد ابتلای تازه در چین و کره جنوبی تقریبا رو به صفر است. موارد تازه اغلب از مناطق شناخته‌‌شده می‌‌باشند. به محض اینکه ویروس کرونا را شکست دهیم، اوضاع اقتصادی و تجاری به حالت معمولی برخواهد گشت. بهتر است بدون علت وحشت‌‌زده نشویم.

هفته پیش ایمیلی از طرف بانک دریافت کردم مبنی بر اینکه نباید در شرایط سقوط بازار سهام به شکب احساساتی تصمیم‌‌گیری نمایم.“چنین چیزی تنها یک واکنش غیرمنطقی در برابر وضعیت کنونی می‌‌باشد.”

همچنین شاگردانم مطمعن هستند که اوضاع دیر یا زود به وضعیت معمولی برخواهد گشت. از آنها درخواست کردم گزارشی تحلیلی در خصوص یک شرکت جمع آوری کنند که به عقیده آنها قادر است در شرایط کنونی یک سرمایه‌‌گذاری موفقیت‌‌آمیز واقع نماید. آنها در آغاز ماه فوریه گزارش خود را کامل کردند و از آن زمان نیز تمامی گزینه‌‌ها در حال زیان می‌‌باشند. ولی نگران نباشید. شاگردانم بر این باورند که این سرمایه‌‌گذاری‌‌ها تا انتهای بهار سال ۲۰۲۰ باز هم سودآوری خواهند داشت. بازارهای سهام به زودی وارد وضعیت قبل از ظهور ویروس کرونا خواهند شد.

ولی بی‌‌توجه به اینکه تا چه حد می‌‌خواهم حرف آنها را باور کنم، جوب های مطرح شده مرا به فکر فرو بردند.

من زیاد به مسافرت کیروم و اخبار منتشر شده در خصوص ویروس کرونا را با دقت دنبال می‌‌کنم. هرچه بیشتر در این خصوص فکر می‌‌کنم بیشتر به این نتیجه می‌‌رسم که تاثیر ویروس کرونا بسیار جدی تر از چیزی خواهد بود که الان فرض می‌‌کنیم.

ویروس کرونا در حال تغییر جهان میباشد

خیر، در این خصوص اغراق نمی‌‌کنم. حقیقتا باور دارم که هنوز هم تاثیر کامل این بیماری را نفهمیده ایم.

چرا؟ جواب این سوال به سال ۲۰۰۰ مربوط است. در آن دوران مشغول نوشتن رساله دکتری در خصوص الگوها و فرآیندهای تحولی در قانون و اقتصاد بودم و به شکل ناگهانی به یکی از نوشته های رونالد گیلسون (Ronal Gilson) از دانشگاه استنفورد و کلمبیا برخورد کردم.

یکی از جملات این مطلب برای همیشه در یادم مانده است:

“ایجاد تغییر همیشه پیچیده‌‌تر از حفظ وضعیت کنونی‌‌ست.”

وی به مثالی از شهر سان فرانسیسکو اشاره کرده بود که در آن تعدادی از شهروندان در تلاش بودند آزادراه امبارکادرو (Embarcadero Freeway) را به وجود بیاورند؛ بزرگ‌‌راهی دوباندی که مرکز شهر سان فرانسیسکو را از لنگرگاه جدا مینمود. گروهی کوچک‌‌تر شامل اشخاص  چینی با موفقیت از تخریب راه‌‌های کنونی جلوگیری کردند (حفظ وضعیت کنونی).

فقط زمانی که زمین لرزه لوما پرایتا (Loma Prieta) آسیب‌‌هایی بزرگی به آزادراه وارد کرد، مخالفین آزادراه امبارکادرو میتوانستند این سازه را از میان بردارند. اگرچه اقلیت موجود به سبب آسیب به آزادراه دچار مشکلات بزرگی اقتصادی شدند، ولی این هدف در پایان به وقوع پیوست. زمین لرزه وضعیت کنونی را به شدت دچار تغییر نمود.

البته مقایسه کردن یک زمین لرزه با شیوع ویروس کرونا بسیار دشوار میباشد. ولی همانند چیزی که سال ۱۹۸۹ در کالیفرنیا رخ داد، ویروس کرونا نیز در حال تغییر دادن وضعیت در خیلی از نقاط جهان میباشد.

در ادامه چندین مثال را با یکدیگر بررسی میکنیم.

محیط

آیا آن دسته از تصاویر ماهواره‌‌ای را دیده‌‌اید که تاثیر غیرمستقیم ویروس کرونا بر محیط را نشان می‌‌دهند؟

هوای شهرهای آلوده به سرعت در حال تمیز شدن است. با بسته شدن نهادهای دولتی و سازمان‌‌های دیگر، کاهش تولید و همچنین ممنوعیت رفت و آمد شاهد کاهش سطح آلودگی هستیم.

تاکنون طرفداران محیط زیست در جلوگیری از توسعه صنعتی، فعالیت‌‌های اقتصادی و سفرهای تجاری چندان موفق نبوده‌‌اند.

اما با در نظر گرفتن داستان “آزادراه امبارکادرو” نمی‌‌توان به آسانی نتیجه گرفت که صنایع آسیب‌‌دیده و حمل و نقل تجاری بعد از تمام شدن این بیماری به وضعیت پیش از ویروس کرونا برگردند.

مسافرت

اینکه تاکنون توانسته‌‌ام دور دنیا را بگردم و در کنفرانس‌‌ها و رویدادهای بین‌‌المللی بسیار زیادی سخنرانی کنم باعث شده که خودم را به عنوان یک آدم خوش‌‌شانس در نظر بگیرم.

اما اوضاع در ماه جاری به شدت تغییر یافته است. مسافرت آسان به تدریج در حال ناپدید شدن است. کشورها نیز در حال بستن مرزهای خود به روی مسافرانی هستند که از مناطق آلوده‌‌شده به آنجا سفر می‌‌کنند (یا از آنها می‌‌گذرند). بیشتر رویدادهای برنامه‌‌ریزی‌‌شده در ماه‌‌های مارس و آوریل به تعویق افتاده یا لغو شده‌‌اند. با این تصمیمات موافق‌‌ام. نه به این دلیل که از آلوده شدن ترسی داشته باشم، اما مطمئنا نمی‌‌خواهم به مدت یک یا چند هفته در هتل یا فرودگاه گیر بیافتم.

آیا هیچگاه به وضعیت قبلی برخواهیم گشت؟

برگزارکنندگان رویدادهای مختلف به شدت در حال یافتن گزینه‌‌های جایگزین هستند. همانطور که پیش‌‌بینی می‌‌شد شاهد پیشرفت جلسات/رویدادهای آنلاین و مجازی هستیم (که تا پیش از این به دلیل مشکلات اینترنتی فاجعه‌‌بار بوده‌‌اند). من نیز به نوبه خودم در حال جستجو برای ابزار جدید (دوربین و میکروفون بهتر) هستم تا آمادگی بیشتری برای حضور در شرایط جدید داشته باشم که مملو از کنفرانس‌‌ها و ارائه‌‌های مجازی خواهد بود.

آموزش

سازمان یونسکو در روز ۴ مارس ۲۰۲۰ اعلام کرد که ۱۳ کشور تاکنون مدارس خود را تعطیل کرده‌‌اند و همین مسئله بر حدود ۲۹۰ میلیون دانش‌‌آموز تاثیر گذاشته است.

پیامدهای این مسئله کاملا مشهود است: ترک تحصیل بیشتر، فشار بیشتر بر روی معلمین و هزینه‌‌های اقتصادی بالاتر.

راه‌‌حل‌‌های این مشکل کاملا مشخص و واضح می‌‌باشند. دولت‌‌ها و مدارس هیچ راه دیگری جز ارتقاء و تسریغ آموزش آنلاین و از راه دور ندارند.

استارت‌‌آپ‌‌های آموزشی زیادی وجود دارند که می‌‌توانند محیط آموزش از راه‌‌ دور را بهبود ببخشند. تغییر شرایط آموزش کلاسی همیشه برای این دسته از شرکت‌‌ها مشکل بوده است و اطمینان دارم که راه برای پلتفرم‌‌های یادگیری آنلاین دیگر نیز باز شده است. به عنوان یک معلم چنین چالش‌‌هایی را درک می‌‌کنم. اما زمانی که مدارس بیشتر و بیشتری از پرتال‌‌های آموزش دیجیتال بهره ببرند، شرایطی جدید به سرعت حکمفرما خواهد شد.

کار

کار کردن از خانه و به صورت از راه دور در بیشتر شرکت‌‌ها همچنان دردسرساز می‌‌باشند. فرهنگ‌‌هایی که کار کردن در آنها ریشه دوانده است چنین چیزی را بسیار نامناسب جلوه می‌‌دهند. برای مثال، کار کردن در خانه هنوز هم یک استثنا به شمار می‌‌رود. احساس مریضی یا سرماخوردگی معمولا به عنوان یک دلیل مناسب برای مرخصی به شمار نمی‌‌رود.

این تصور به شدت در حال تغییر است. از مردمی که سرفه می‌‌کنند، عطسه می‌‌کنند و دماغ خود را بالا می‌‌کشند خواسته می‌‌شود که سر کار نروند. “لطفا در خانه بمانید.” اپلیکیشن‌‌ها و ابزارهای ابری و آنلاین هم‌‌اکنون در دسترس هستند. کار کردن در خانه و به صورت از راه دور به سرعت در حال تبدیل شدن به یک استاندارد می‌‌باشند.

فناوری

ویروس کرونا در حال مختل کردن صنعت بزرگ فناوری می‌‌باشد. شرکت‌‌هایی مانند اپل و مایکروسافت هشدارهایی را به سرمایه‌‌گذاران خود داده‌‌اند. تولید دستگاه‌‌های فناوری جدید مانند گوشی‌‌های هوشمند و لپ‌‌تاپ به شدت تحت تاثیر شیوع این ویروس قرار گرفته است.

اما این داستان همانند همیشه یک وجهه دیگر نیز دارد. در اینجا تنها به شرکت‌‌هایی اشاره ندارم که فناوری‌‌های مورد نیاز برای کار کردن در خانه، آموزش از راه دور یا توسعه واکسن ویروس کرونا را فراهم می‌‌آورند. شرکت‌‌های دیگری وجود دارند که از تغییر شرایط کنونی سودهایی کلان به دست خواهند آورد.

به شرکت‌‌هایی فکر کنید که اکوسیستم‌‌های جدیدی را حول فناوری‌‌های نوظهور مانند روبات‌‌شناسی و پهپاد به وجود می‌‌آورند. این فناوری‌‌های نوظهور بیش از پیش به منظور جلوگیری از گسترش ویروس مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. بسیاری از این فناوری‌‌ها در ابتدا مورد قبول جوامع قرار نمی‌‌گرفتند، اما اکنون می‌‌توانند تعامل از راه دور در میان مردم را ممکن سازند و به پزشکان در شناسایی عفونت‌‌های ویروس کرونا کمک کنند.

مزایای این فناوری‌‌های نوظهور در شرایط بحرانی فعلی واضح می‌‌باشند، اما پس از ویروس کرونا به راحتی از یاد نخواهند رفت. اکوسیستم‌‌های جدید در صنایع و کسب و کارهای دیگر به سرعت وارد مرحله عملیاتی خواهند شد.

همین ایده را می‌‌توان در مورد شرکت‌‌هایی متصور شد که در زمینه سنسورها، هوش مصنوعی و تحلیل کلان‌‌داده‌‌ها فعالیت دارند. این فناوری‌‌ها حتی پیش از شیوع ویروس کرونا نیز از مقبولیت مناسبی برخوردار بودند. این واقعیت که چنین فناوری‌‌هایی برای پیش‌‌بینی در مورد شیوع بیماری و همچنین جستجوی درمان به کار می‌‌روند باعث افزایش احتمال بکارگیری آنها پس از بیماری کرونا می‌‌شود.

می‌‌توانیم پیشرفت‌‌های مشابهی را در حوزه واقعیت افزوده و واقعیت مجازی نیز مشاهده کنیم. این فناوری‌‌ها نیز مطمئنا از شرایط پیش‌‌آمده برای مسافرت، آموزش و کار بهره‌‌مند خواهند شد.

مدیر عمومی سازمان بهداشت جهانی به دنبال رویکردی جمعی و تعاملی می‌‌باشد. دولت‌‌ها باید علایق و انگیزه‌‌های سیاسی خود را کنار بگذارند و با یکدیگر همکاری کنند تا با ویروس کرونا بجنگند.

او حق دارد. برای مثال، تلاش برای پنهان کردن حقایق در مورد عفونت ناشی از ویروس کرونا در جهان رسانه‌‌های اجتماعی تنها خیالی واهی می‌‌باشد.

همچنین درس‌‌های فرا گرفته از بیماری همه‌‌گیر iPhone SARS در ۱۷ سال گذشته می‌‌توانند بسیار ارزشمند باشند، اما در دو دهه گذشته چیزهای زیادی عوض شده‌‌اند.

ویروس کرونا اولین بیماری همه‌‌گیر در عصر دیجیتال می‌‌باشد. جهان کنونی واضح‌‌تر، شفاف‌‌تر و غیرمتمرکزتر شده است. جالب توجه است که کووید-۱۹ تنها باعث تسریع این روند خواهد شد.

دولت‌‌ها و صنایع باید تاثیر کامل این بیماری جهان‌‌گیر را درک کنند. تنها در این صورت قادر خواهیم بود به اندازه کافی با این بحران (و بحران‌‌های آینده) مقابله کنیم و در همان زمان خود را برای یک جهان جدید، دیجیتالی و فناوری‌‌محور آماده سازیم.

به نظر می‌‌رسد که هنوز تاثیر کامل ویروس کرونا را ندیده‌‌ایم.