پدیده بلاک چین به‌عنوان زیرساخت اصلی ارزهای دیجیتال شناخته می‌گردد. این فناوری نوپا فناوری مالی (Fintech) یا فین‌تک را هم عمیقاً دگرگون و امکان انتقال ارزش را از‌طریق انواع تراکنش در ابعاد جهانی و بدون واسطه و محدودیت جغرافیایی فراهم کرده است.

بلاک چین شفافیت تراکنش‌ها را برای هر دو طرف تبادل افزایش می‌دهد. شاید خیلی‌ها با معنی فناوری بلاک چین آشنا باشند؛ اما تعداد کمی می‌دانند که نکتهاتی مثل تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای و برون‌زنجیره‌ای چه هستند و چه کاربردی دارند.

در این مطلب، نیت داریم تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای و برون‌زنجیره‌ای را بررسی کنیم و توضیح دهیم که این دو نوع تراکنش چه فرقی‌هایی باهم دارند و معایب و مزایای هرکدام چیست. پس تا پایان مطلب با ما همراه باشید.

تراکنش درون‌زنجیره‌ای (On-Chain) چیست و چگونه کار می‌کند؟

در دنیای ارزهای دیجیتال، تراکنش درون‌زنجیره‌ای به تراکنشی می‌گویند که درون بلاک چینی روی می‌دهد که پروسه اعتبارسنجی و تأیید آن هم در همان‌جا انجام می‌گردد. به‌بیان‌ بهتر، تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای آن دسته از تراکنش‌هایی هستند که همه پروسه انجام و اعتبارسنجی و تأیید آن‌ها در بلاک چین صورت می‌گیرد. تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای زمانی معتبر می‌شوند که بلاک چین مرتبط به‌روزرسانی شود و آن‌ها را در دفتر‌کل عمومی خود نشان دهد. این نوع تراکنش‌ها ایمن و شفاف هستند؛ چون وقتی تأیید و در شبکه ثبت می‌شوند، دیگر نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد.

وقتی تراکنشی درون‌زنجیره‌ای در بلاک چینی روی می‌دهد، تعدادی از مشارکت‌کنندگان شبکه که به آن‌ها ماینر یا اعتبارسنج می‌گویند، باید آن را تأیید کنند. وقتی آنان تراکنش را تأیید و بر سر اعتبارش در شبکه اجماع کنند، آن تراکنش معتبر شناخته می‌گردد. بعد از‌آن، جزئیات آن در بلاک ثبت و به مشارکت‌کنندگان شبکه ارسال می‌گردد. در هر بلاک چینی، وقتی تراکنش‌ها تأییدیه کافی مشارکت‌کنندگان را دریافت کنند، دیگر برگشت‌پذیر نخواهند بود؛ یعنی نمی‌توان آن‌ها را لغو کرد یا تغییر داد؛ مگراینکه اکثر مشارکت‌کنندگان درباره آن به اجماع برسند. پروسه تأیید و اجماع در هر بلاک چینی به پروتکل شبکه و ساز و کار اجماع آن بستگی دارد.

تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای پروسه طولانی‌تری از تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای دارند؛ چراکه به تأیید نیاز دارند. مدت‌زمانی که برای تکمیل و تأیید تراکنش درون‌زنجیره‌ای نیاز است، بیشتر اوقات به مقدار ازدحام در شبکه بستگی دارد. وقتی شبکه با حجم بسیار زیادی از تراکنش‌ها روبه‌روست، احتمال دارد تأیید آن‌ها با تأخیر همراه باشد. در چنین شرایطی، کاربران مجبور می‌شوند کارمزد بیشتری بپردازند تا تراکنششان زودتر تأیید شود. همین مسئله سبب می‌گردد.که تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای آنی نباشند و از لحظه انجام تراکنش تا تأیید آن فاصله زمانی زیادی وجود داشته باشد.

مزایا و معایب تراکنش درون‌زنجیره‌ای

تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای مزایا و معایبی دارند که درادامه، به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مزایا

• امنیت و شفافیت: تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای شفاف و امن و تغییرناپذیرند؛ چراکه مُهر زمان (Timestamp) دارند و در دفتر‌کل عمومی ثبت و با هش قفل می‌شوند.
• هک‌نشدنی: این تراکنش‌ها در همه نودهای موجود در بلاک چین همگام‌سازی می‌شوند و همین موضوع سبب می‌گردد.که امکان هک‌کردن یا کلاه‌برداری در آن وجود نداشته باشد.
• مشاهده‌شدنی برای همه: همه تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای بعد از تأیید، در دفتر‌کل عمومی ثبت می‌شوند و همه مشارکت‌کنندگان شبکه می‌توانند آن‌ها را ببینند.

معایب

• سرعت ناچیز: تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای گاهی اوقات سرعت کمی دارند؛ به‌ویژه اگر شبکه دچار ازدحام شده باشد. برای اینکه این تراکنش‌ها بازگشت‌ناپذیر شوند، باید تأییدیه کافی مشارکت‌کنندگان را داشته باشند و این خود سبب کُندی تکمیل این تراکنش‌ها می‌گردد.
• حریم خصوصی یا بی‌نامی: تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای ردیاب‌شدنی هستند؛ یعنی می‌توان تاریخچه هر تراکنشی را تا اولین تراکنش دنبال کرد. از این منظر تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای نه بی‌نام و نه کاملاً خصوصی هستند. هویت دارندگان آدرس‌های راجع به تراکنش‌ها را می‌توان با استفاده از اشخاص ثالث شناسایی کرد. ازاین‌رو، تعدادی برای گمنام‌ماندن به عرضه‌دهندگان سرویس‌هایی مثل میکسرهای بیت کوین مراجعه می‌کنند.
• کارمزد زیاد: کارمزد تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای در تعدادی از بلاک چین‌ها مثل اتریوم خیلی زیاد است؛ به‌روشی‌که گاهی اوقات برای مبالغ ناچیز به‌صرفه نیست. حتی گاهی شاید هزینه تراکنش از مبلغ انتقال بیشتر باشد.
• مقیاس‌پذیری: تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای در تعدادی از بلاک چین‌ها، به‌ویژه در اتریوم و بیت کوین، مقیاس‌پذیر نیستند. این بلاک چین‌ها نمی‌توانند حجم زیادی از تراکنش‌ها را به‌سرعت پردازش کنند.

تراکنش برون‌زنجیره‌ای (Off-Chain) چیست و چگونه کار می‌کند؟

معنی تراکنش برون‌زنجیره‌ای نسبتاً ساده است. به‌روشکلی، می‌توانیم بگوییم تراکنش برون‌زنجیره‌ای به تراکنشی گفته می‌گردد.که خارج از بلاک چین روی می‌دهد؛ یعنی انتقال دارایی مدنظر در خارج از بلاک چین اتفاق می‌افتد. این تراکنش‌ها شاید ازطریق شخص ثالث یا تنها به موجب دو طرف مبادله انجام شود.

ساده‌ترین شکل تراکنش برون‌زنجیره‌ای این است که کسی آدرس کیف پول خود و کلید خصوصی آن را به فرد دیگری بدهد یا اگر کیف پولش سخت‌افزاری باشد، خود کیف پول را به شخصی دیگر بدهد. در این صورت، مالکیت دارایی دیجیتال موجود در آن کیف به شخص دیگری منتقل می‌گردد. اما داخل بلاک چین هیچ تراکنشی روی نداده است.

گاهی هم تراکنش برون‌زنجیره‌ای به موجب شخص ثالث انجام می‌گردد. این شخص ثالث تکمیل تراکنش و تأیید انجام توافق منجر به آن را تضمین می‌کند و می‌توان آن را به‌نوعی ضامن تراکنش دانست. این روشی است که اغلب صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) از آن استفاده می‌کنند و خودِ صرافی در وظیفه تضمین‌کننده ظاهر می‌گردد. صرافی‌های غیرمتمرکز پلتفرم و قواعد تراکنش را آماده می‌کنند. وقتی دو طرف تراکنش برای انجام آن در خارج از بلاک چین به توافق رسیده باشند، آن تراکنش را پلتفرم روی بلاک چین انجام می‌دهد.

گاهی اوقات هم تراکنش برون‌زنجیره‌ای از‌طریق کُد یا نوعی کوپن انجام می‌گردد. این کدها را می‌توان چیزی شبیه کد یا کوپن تخفیف در نظر گرفت که مقدار مشخصی از یک ارز دیجیتال را نمایندگی می‌کنند و هرگاه که دارنده آن بخواهد، می‌تواند آن را به ارز دیجیتال مرتبط تبدیل کند.

پروتکل‌های برون‌زنجیره‌ای

پروتکل‌های بسیاری در دنیای ارزهای دیجیتال هستند که برای اهداف متفاوتی ازجمله رهاشدن از محدودیت‌های بلاک چین اصلی از تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای استفاده می‌کنند. در این پروتکل‌ها، تراکنش‌های انجام‌شده در خارج از زنجیره اصلی جمع‌آوری و دسته‌بندی و در قالب یک تراکنش به بلاک چین اصلی ارسال می‌شوند. کاهش هزینه‌های تراکنش و افزایش مقیاس و سرعت تراکنش و به‌صرفه‌شدن تراکنش‌های بسیار کوچک (ریزتراکنش‌ها) تعدادی از اهداف این پروتکل‌ها را تشکیل می‌دهند. در‌ادامه، تعدادی از پروتکل‌های برون‌زنجیره‌ای مشهور را معرفی می‌کنیم.

شبکه لایتنینگ

شبکه لایتنینگ (Lightning Network) راهکاری نوآورانه برای بلاک چین بیت کوین است که تراکنش‌ها را سریع‌تر و ارزان‌تر و تأیید آن‌ها را آسان‌تر می‌کند. این کانال ریزپرداخت به بلاک چین امکان می‌دهد که بدون هیچ هزینه‌ای مبادلات را مقیاس‌پذیر کند.

انتقال تراکنش‌ها به شبکه‌ای کاملاً جداگانه در خارج از بلاک چین سبب می‌گردد.که ازدحام در شبکه اصلی کاهش یابد. تنها هدف از طراحی شبکه لایتنینگ درواقع همین مسئله بود تا هیچ‌کسی نتواند برای افزایش سرعت تراکنش خود همه فضای موجود را اشغال کند.

شبکه لیکوئید

شبکه لیکوئید (Liquid Network) در حال ایجاد اکوسیستمی است که بتواند سرعت تراکنش‌ها را بدون نیاز به خدمات امانی گران‌قیمت افزایش دهد. این پلتفرم فناوری خود را از لیکوئید بلاک چین اتریوم می‌گیرد. شبکه لیکوئید روی بلاک چین بیت کوین اجرا می‌گردد. اما مستقیماً از ارز دیجیتال بیت کوین استفاده نمی‌کند.

کاربران نخست بیت کوین خود را به این شبکه ارسال می‌کنند و به‌اندازه موجودی خود توکنی به نام لیکوئید بیت کوین (L-BTC) دریافت می‌کنند که با نرخ یک‌به‌یک با بیت کوین برابر است. بعد از‌آن، کاربران تراکنش‌های خود را در همان شبکه لیکوئید با سرعت بسیار بیشتر و کارمزد بسیار کمتر انجام می‌دهند. آنان هرزمانی که بخواهند، می‌توانند توکن‌های L-BTC خود را باردیگر به بیت کوین تبدیل و روی بلاک چین اصلی به آدرس مدنظرشان منتقل کنند.

پلاسما اتریوم

پلاسما اتریوم (Ethereum Plasma) راهکاری برای مقیاس‌پذیری بلاک چین‌هاست که ویتالیک بوترین و جوزف پون (Joseph Poon) آن را افتتاح کرده‌اند. این راهکار در نخست برای رفع مشکل سرعت و کارمزدهای زیاد در بیت کوین پیشنهاد شده بود؛ اما اکنون پیشرفت یافته است و مشکلات راجع به تمرکززدایی، مثل حملات ۵۱ درصدی را هم پوشش می‌دهد.

پلاسما در بلاک چین اتریوم برای افزایش نرخ تراکنش در ثانیه به‌کار می‌رود. راهکار یادشده برای این کار ساختاری درختی را با زنجیره‌های متعدد کوچک‌تر ایجاد کرده است. این ساختار درختی بدون اینکه کمترین تأثیری روی کارکرد بلاک چین بگذارد، فشار را از روی زنجیره اصلی برمی‌دارد. اغلب گروه‌های تحقیقاتی پلاسما را آزمایش کرده‌اند. اگر این راهکار به‌درستی پیشرفت داده و اعمال شود، می‌تواند کارایی اتریوم را افزایش دهد و استقرار نرم‌افزارهای غیرمتمرکز را بهبود بخشد.

عرضه‌دهندگان خدمات امانی

اغلب کارگزاری‌ها و صرافی‌ها هم به‌عنوان پلتفرم برون‌زنجیره‌ای بلاک چین‌های اصلی عمل می‌کنند. شرکت‌هایی که دفاتر کل خصوصی خود را برای ثبت تراکنش‌ها دارند، کارکردشان مثل بانک است؛ اما محدودیت‌های برداشت روزانه یا ماهانه بانکی را اِعمال نمی‌کنند.

بازکردن و بستن حساب در این بسترها مثل شبکه‌هایی مثل لایتنینگ است، با این فرق که تا وقتی موجودی کاربر در پلتفرم است، کنترلی روی کلیدهای خصوصی ندارد. این بسترهای امانی کاملاً مطمئن هستند؛ چون کاربران برای فعالیت در آن‌ها باید احراز هویت شوند.

مزایا و معایب تراکنش برون‌زنجیره‌ای

تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای هم مثل تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای مزایا و معایب خاص خود را دارند. در‌ادامه مطلب، به تعدادی از این مزایا و معایب اشاره می‌کنیم.

مزایا

• سرعت زیاد: سرعت پردازش تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای بسیار زیاد است.
• کارمزد ناچیز: کارمزد این تراکنش‌ها بسیار ناچیز و گاهی اوقات صفر است.
• گمنامی: تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای گمنام هستند و نمی‌توان آن‌ها را در بلاک چین عمومی رصد و ردیابی کرد.
• پیشرفت آسان‌تر: استفاده از تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای برای پیشرفت‌دهندگان آسان‌تر است؛ چون به دسترسی به بلاک چین اصلی نیازی ندارند. اطلاعات این تراکنش‌ها به‌راحتی ازطریق واسط برنامه‌نویسی کاربردی یا API دردسترس است.

معایب

• امنیت کم: تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای خصوصی و سریع‌تر هستند؛ به‌همین‌علت، شاید امنیت کمتری داشته باشند.
• پراکندگی داده: تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای بیشتر اوقات غیرمتمرکزتر از تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای هستند.
• ماندگاری ناچیز سوابق: تضمینی نیست که اطلاعات ذخیره‌شده در خارج از بلاک چین در آینده دردسترس باشند.

فرق تراکنش درون‌زنجیره‌ای و تراکنش برون‌زنجیره‌ای

تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای آن دسته از تراکنش‌ها هستند که در خارج از شبکه بلاک چین روی می‌دهند. این نوع تراکنش‌ها با توافق طرفین انجام می‌شوند و بیشتر اوقات شخص ثالثی اعتبار و تکمیل تراکنش در خارج از زنجیره را تضمین می‌کند. برای نمونه، اگر کسی آدرس حساب و کلید خصوصی یا کیف پول سخت‌افزاری خود را در‌اختیار شخصی دیگر قرار دهد، تراکنشی برون‌زنجیره‌ای انجام داده است. این در حالی است که تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای روی شبکه بلاک چین روی می‌دهند و در همان‌جا پردازش می‌شوند. این تراکنش‌ها بازگشت‌پذیر نیستند و بعد از تأیید، دیگر نمی‌توان آن‌ها را لغو کرد یا تغییر داد.

در تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای هیچ انتقالی روی زنجیره اصلی انجام نمی‌گردد.و بلاک چین بدون تغییر باقی می‌ماند؛ ازاین‌رو، به تأیید ماینرها یا اعتبارسنج‌های بلاک چین نیازی ندارند. این نکته سبب می‌گردد.که هزینه تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای کاهش یابد و سرعتشان بیشتر شود؛ اما تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای روی بلاک چین ثبت می‌شوند و ماینرها یا اعتبارسنج‌ها آن را باید تأیید کنند. به‌همین‌علت، سرعت این تراکنش‌ها کم است؛ اما همین مسئله امنیت آن‌ها را به‌شدت افزایش می‌دهد.

ثبت‌شدن تراکنش درون‌زنجیره‌ای روی بلاک چین سبب می‌گردد.که سیستم شفاف و عادلانه شود؛ اما درعین‌حال تراکنش‌ها را ردیاب‌پذیر می‌کند و اگر هویت صاحب آدرسی افشا شود، همه سوابق تراکنش‌های او را می‌توان بازیابی کرد. درمقابل، در تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای این‌طور نیستند؛ یعنی به‌علت نبود دفتر‌کل عمومی نمی‌توان سوابق تراکنش‌ها را استخراج کرد. باوجوداین، تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای در بیشتر مواقع به موجب شخص ثالث انجام می‌گردد.و ریسک تجسس را در پی دارد.

ویژگی تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای و برون‌زنجیره‌ای

با این تفصیل، انتخاب بین تراکنش درون‌زنجیره‌ای و برون‌زنجیره‌ای به مشارکت‌کنندگان و نیازهای آنان بستگی دارد. اگر نیاز آنان امنیت و تغییرناپذیری و تأیید تراکنش است، تراکنش درون‌زنجیره‌ای بهترین انتخاب است؛ اما اگر در پی کارمزد ناچیز و سرعت زیاد باشند، بهتر است تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای را انتخاب کنند.

جمع‌بندی

در این مطلب، تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای و برون‌زنجیره‌ای را بررسی و فرق‌های آن‌ها و معایب و مزایای هریک را بیان کردیم. تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای به آن دسته از تراکنش‌ها می‌گویند که در خارج از بلاک چین (زنجیره) روی می‌دهند و هیچ تغییری در نتیجه انجام آن‌ها در بلاک چین به‌وجود نمی‌آید. به‌همین‌علت، تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای سریع و ارزان هستند؛ اما امنیت کمتری از تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای دارند.

تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای هم به تراکنش‌هایی می‌گویند که روی بلاک چین (زنجیره) اجرا می‌شوند و پیشینه و اطلاعات آن‌ها در زنجیره ثبت می‌گردد. سرعت این تراکنش‌ها به‌علت لزوم تأیید آن‌ها به‌وسیله ماینرها یا اعتبارسنج‌های شبکه کُند است و کارمزدهای زیادی دارند. بااین‌حال، همین ضرورتِ تأیید سبب می‌گردد.که امنیت و اعتبار تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای بسیار زیاد باشد.

اغلب راهکارها و پروتکل‌های فعال در دنیای ارزهای دیجیتال، مثل راهکارهای لایه‌دوم از تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای برای رفع مشکل سرعت و مقیاس‌پذیری در بلاک چین‌های بزرگ مثل بیت کوین و اتریوم استفاده می‌کنند. در این مقاله، تعدادی از این راهکارها را بررسی کردیم.

فرق‌های این دو نوع تراکنش مزایا و معایب آن‌ها را مشخص می‌کند و معیار مناسبی برای انتخاب آن‌هاست. کسانی که در پی تراکنش‌های امن و تغییرناپذیر و تأییدشده هستند، بهتر است تراکنش‌های درون‌زنجیره‌ای را انتخاب کنند؛ اما کسانی که در پی سرعت زیاد و کارمزد ناچیز هستند‌، بهترین انتخاب برایشان تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای است.