بررسی جامع فقهی بیت کوین حلال و ارزهای دیجیتال

بیت کوین حلال چیست و آیا وجود دارد؟

در زمانه ای که تغییرات به سرعت هر چه تمام تر در حال انجام هستند، عده ای سوال های بسیار زیادی در مورد این تغییرات دارند. هنوز موضوع کارت های اعتباری برای بسیاری از کشور های عربی پیچیده است. در این بین موضوع جدید تری به نام ارز های دیجیتال و مخصوصا بیت کوین مطرح شده است. و بسیاری از مردم جهان در تبادلات شخصی و سازمانی خود از بیت کوین استفاده می کنند. اما حکم و نظر فقها در مورد بیت کوین و سایر ارز های دیجیتال چیست؟ آیا بیت کوین حلال هم وجود دارد؟ آن طور که غذای حلال در بازار های اروپایی به فروش می رسد! مسلمانان به خاطر این که تابع شریعت دین شان هستند هر چیزی را بدون تحقیق و رسیدگی علمی نمی پذیرند.

خیلی از آن ها از محصولات جدید هم استفاده نمی کنند مگر آن که حجم فقهی آن را بدانند. آیا همان طور که گوشت و خوراک با آرم و نماد حلال در میان مسلمانان جهان رایج است، چیزی به نام بیت کوین حلال هم وجود دارد؟ آیا آن ها می توانند از بیت کوین حلال استفاده کنند؟ در تاریخ سیزدهم آوریل 2018 قیمت هر واحد بیت کوین بیش از یک هزار دلار افزایش یافت. ولی دلیل آن چه بود؟ علتش انتشار مقاله ای در یک نشریه ی اندونزیایی بود. عنوان مقاله ” تحلیل شرعی بیت کوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین” بود. در این مقاله شخصی به نام محمد ابوبکر به تحلیل کاملی از ارز های دیجیتال پرداخته بود. به دلیل این که این تحلیل نگاه مثبتی به بیت کوین و سایر ارز های دیجیتال محسوب می شد، به طور ناگهانی قیمت این ارز ها صعود نمود.

 

مال در قانون شریعت چیست؟

بیایید قبل از آن که ببینیم آیا بیت کوین حلال وجود دارد و فقه بیت کوین چیست سری به قوانین موجود شریعت بزنیم. در شریعت سه منبع برای فهم قواعد شرعی وجود دارد. یکی قرآن و احادیث، دیگری سنت و آخرین آن ها عرف است. فقها و قانون گذاران دینی هم از روی این سه منبع احکام را صادر می کنند. لفظ حلال و یا حرام بودن فقط در مورد چیز هایی به کار می رود که بتوان بر روی آن ها مالکیت مادی و یا معنوی پیدا نمود. در دین اسلام به چنین مواردی مال می گویند. حال برخی از فقهای دینی معتقدند مال تنها چیزی است که عینیت داشته باشد. یعنی وجود فیزیکی داشته و قابل لمس باشد.

اما عده ی دیگری از فقها معتقدند این مالکیت می تواند معنوی هم باشد و اتفاقا عینیت ناشته باشد. مثلا فقهای اهل سنت حنفی مورد اول را می پذیرند. یعنی معتقدند مال یعنی چیزی که بتوان آن را دید و لمسش نمود. اما فقهای شافعی و حنبلی و مالکی، مالکیت معنوی را هم می پذیرند. مثلا معتقدند حقوق و مزایایی که در قبال انجام کاری مشخص دریافت می گردد هم شامل مال است. و می تواند به فردی تعلق پیدا کند.

 

شرایط مال چیست؟

حال ببینیم آیا بیت کوین حلال و یا بیت کوین حرام وجود دارد؟ عجله نکنید. به آن ها هم می رسیم. از جمله ی شرایط مال این است که جایز و مشروع باشد. مثلا الکل و مردار که حرام هستند مال محسوب نمی گردند و نمی توانند متعلق به کسی شوند. بنابر این می توان گفت که اگر بیت کوین حرام هم داشته باشیم، نمی تواند مال محسوب گردد. و متعلق به کسی نخواهد بود. یک شرط دیگر برای این که چیزی مال محسوب گردد این است که عرف و اجتماع آن را بپذیرد. حال از شما می پرسیم: آیا بیت کوین را جوامع قبول ندارند؟ آیا استفاده از آن و سایر ارز های دیجیتال در تبادلات معمول مجاز شمرده نمی شوند؟ به نظر می رسد کم کم به جواب سوال و حکم فقها نزدیک می شویم.

 

پول چیست؟

بر خلاف باور عموم که پول را فقط مسکوکات فلزی و اسکناس ها می دانند، به هر چیزی که برای تبادلات رایج استفاده شود پول گفته می شود. مثلا ممکن است در یک منطقه برای تبادلات خود از چای یا زعفران استفاده گردد. در این حالت چای ماهیت پول را به خود می گیرد. از دیگر مواردی که به لغت پول منتصب است، می توان به مقبولیت جامع مردم اشاره کرد. پس هر چیزی هم که در تبادلات روزمره و عادی به صورت گسترده استفاده گردد به عنوان پول شناخته می شود. شرط دیگر این که چیزی خاصیت پول را پیدا کند این است که بتوان ارزش آن را مرتبا سنجید. یعنی واحد داشته باشد. خب ظاهرا تا به این جا بیت کوین حائز تمامی این شرایط بوده است. و در آخر این که بتوان برای محاسبه ی ارزش بقیه اجناس هم از آن استفاده نمود.

 

حکم قطعی چیست؟ آیا بیت کوین حلال است؟

همان طور که گفتیم نظر علما در مورد مالکیت و خود لغت مال دو گونه است. دسته ی اول معتقدند مال تنها شامل چیز هایی می شود که وجود عینی و فیزیکی دارند. و دسته ی دوم هم معتقدند مالکیت می تواند جنبه ی معنوی هم داشته باشد. بنابر این دسته اول معتقدند بیت کوین حرام است. و دسته ی دوم هم می گویند بیت کوین حلال می باشد. حال این که حکم برای شما چگونه است، بر می گردد به این موضوع که شما از کدام دسته از فقهای اسلامی تبعیت و اطاعت می کنید. نمی توانید فقط در همین مورد به خصوص بیت کوین حلال را در نظر بگیرید و سایر احکام شان را نپذیرید.

 

دلایل دیگر در مورد عدم وجود بیت کوین حلال برای برخی مسلمانان

برخی معتقدند بیت کوین حلال نیست. زیرا اصلا قانونی نیست. ضمنا صادر کننده ی آن هم معلوم نیست. از طرفی پشتوانه دولتی ندارد. نوسانات زیاد آن هم که همه می دانند چگونه است. یعنی پایداری ارزش هم ندارد. به دلایل بالا می توان از بیت کوین برای مقاصد تروریستی و حرام هم استفاده نمود. زیرا تقریبا قابل رد گیری نیست. اما گروه دیگر فقها که معتقدند بیت کوین حلال است توجه و تمرکز شان را از این موارد منفی برداشته اند و سعی دارند روی دیگر سکه را ببینند. آن ها به آزادی و راحت تر شدن تبادلات فکر می کنند. و این که بیت کوین و ارز های دیجیتال چه قدر می توانند به انسان ها در موارد مختلف کمک کنند.